یک مسئله از کتاب اجتهاد در مقابل نص

بدعت عمر در اذان و اقامه

اين بند حی علی خیر العمل در عصر پيغمبر - صلّى اللّه عليه وآله - هم جزء اذان و اقامه بود، ولى زمامداران در زمان خليفه دوم ، سعى داشتند به مردم تفهيم كنند كه بهترين عمل ، تنها جهاد در راه خداوند است ، تا نظر عموم را به آن معطوف دارند. وتمام سعى خود را روى آن متمركز كنند. به همين جهت مى ديدند اگر ندا كنند نماز بهترين اعمال است ، با اين منظور منافات دارد.

بلكه از آن واهمه داشتند كه بقاى اين بند در اذان و اقامه ، باعث ركود عموم از جهاد گردد؛ زيرا به نظر ايشان اگر مردم مى دانستند كه نماز با همه مسالمتى كه در آن است ، بهترين عمل است ، براى طلب ثواب فقط اكتفا به آن مى كردند و از خطر جهاد - كه ثوابى كمتر از آن داشت - خوددارى مى نمودند.

و حال آنكه : در آن روز، عمده همت زمامداران صرف انتشار دعوت اسلامى و فتح شرق و غرب عالم مى گرديد. فتح ممالك هم جز به تشويق ارتش به فرو رفتن در مهالك ، تحقق نمى يافت ، به طورى كه لازم بود دلهايشان را از انگيزه جهاد، سيراب كنند، تا باور نمايند كه «جهاد» بهترين عملى است كه انتظار دارند روز قيامت به آن برسند.

اين علت باعث شد كه حضرات ، تصميم گرفتند اين بند «حى على خير العمل» را از اذان و اقامه حذف كنند و مصلحت انديشى خود را بر پذيرش آنچه در شرع مقدس آمده بود، مقدم بدارند! از اين رو به تصريح قوشچى، خليفه دوم در منبر گفت : سه چيز در زمان پيغمبر - صلّى اللّه عليه وآله - بود كه من از آن جلوگيرى مى كنم و حرام مى دانم و هر كسى انجام دهد به كيفر مى رسانم : متعه زنان ، حج تمتع و گفتن «حى على خير العمل» در نماز!!! سپس صدور آن را از عمر مسلم مى داند و مى گويد: وى در اين مورد به اجتهاد خود عمل كرد.

عموم مسلمانان كه بعد از عمر آمدند - به استثناء خاندان پيغمبر و پيروان ايشان - از عمر پيروى نموده و «حى على خير العمل» را از اذان و اقامه حذف كردند! «حى على خير العمل» در طول تاريخ شعار اهل بيت و پيروان آنها بوده و جزء بديهيات مذهب شيعه به شمار آمده است . تا جايى كه وقتى شهيد فخّ - حسين بن على بن حسن بن حسن بن على بن ابيطالب - عليه السّلام - در زمان هادى خليفه عباسى در مدينه آشكار شد و قيام كرد، دستور داد مؤ ذن در اذان خود «حى على خير العمل» بگويد و مؤ ذن هم گفت . چنانكه ابوالفرج اصفهانى در «مقاتل الطالبيين» در شرح حال حسين مذكور، و ماجراى شهادت وى گفته است .

هر كس متعرض ماجراى قيام شهيد فخ شده است ، اين را صريحاً نوشته است . حلبى نقل مى كند كه عبداللّه عمر و امام زين العابدين على بن الحسين - عليه السّلام - در اذان بعد از «حى على الفلاح» مى گفتند: «حى على خير العمل».                                 

صفحه قبلی صفحه بعدی فهرست کتاب