بسم الله الرحمن الرحیم 

عنوان پژوهش: جستاری بر ثمرات صحیح و اعم در نظر آیت الله سبحانی ( حفظه الله )

گرد آورنده : حسین نوروزی سرجوئی

پایه : پایه پنجم مدرسه بقیه الله الاعظم ( ارواحنا له الفدا)

درس : اصول مرحوم مظفر

استاد راهنما : حجه الاسلام لطیفی 

مقدمه ...

از مسائل مهم و مبنایی مباحث اصول از مباحث لفظیه ، مبحث صحیح و اعم است . بدین جهت برای شناخت بهتر اهمیت آن و اثرات آن در مسائل مختلف و بدان جهت که فهم نتیجه عملی یک علم میتواند کمک شایانی به انگیزه بخشی دانش پژوه دارد بنابر  این سیاهه ای به ثمرات این مبحث کردیم . باشد که  نتیجه بخش باشد ..

شرح بحث..

ثمرات بحث از صحیح و اعم در بیان آیت الله سبحانی عبارت انداز:

1.اطلاق گیری : وقتی در وجود جزء یا شرط در یک واجبی دچار شک میشویم ، اگر قائل به صحیح باشیم پس نمیتوانیم اطلاق بگیریم و اگر قائل به اعم باشیم پس میتوانیم اطلاق بگیریم . 

رد ثمره : در این صورت اگرچه فرد نمیتواند به اطلاقات لفظیه رجوع کند لکن میتواند به اطلاقات بیانیه رجوع کند . برای مثال فردی آمد نزد امام تا امام برای او نماز مناسب را توضیح دهد . ایشان استعاذه نکردند و از اطلاق این متوجه شد که استعاذه  شرط نیست . 

اشکالی بر رد :

ما در این باب معیارمان تنها اطلاق لفظیه است و صحیحی و اعمی در اطلاق مقامی یکی هستند.

رد دوم : به علت اینکه قرآن کریم میخواهد تشریع کند و در مقام بیان نیست پس فایده مذکور در این مسئله صورت نمیگیرد . وقتی قرآن میفرماید اقیمو الصلاه یعنی نماز در شریغت ولارد شد نه اینکه برداشتی شود که در مقام بیانن باشد . 

اشکال بر رد :

رد مذکور دور از واقعیت است و در میان آیات قرآن کریم نیز آیاتی وجود دارد که که میخواهند بیان کنند نه فقط اینکه در مقام تشریع بلاشند  . مانند آیه ای که میفرماید ( کتب علیکم الصیام) که در اینجا موضوع صیام نه فقط تشریع که دارد بیان میشود.

2. برائت:

شخص ، هنگامی که در وجوب جزء زائد بر موضوع شک میکند پس در این هنگام اگر قائل بر اعم باشد میرود و برائت میکند و در صورتی که قائل به صحیح باشد ، نمیتواند برائت کند . 

رد : این موضوع صحیح نیست . یعنی اعم موجب برائت و صحیح موجب عدم برائت نخواهد شد . 

3. نذر : 

وقتی که شحصی نذر میکند که اگر فلان امر اتفاق بیفتد ، به کسی که نماز میخواند پول خواهم داد ، پس در چنین شرایطی اگر قائل به صحیح باشد به نماز فاسد نمیتواند بدهد و اگر قائل به اعم باشد به نماز فاسد میتواند بدهد . 

رد : موضوع نذر اصلا از قائل به صحیح یا اعم بودن پیروی نمیکند بلکه در این موضوع انسان بایستی تابع نیت کسی بود که نذر میکند پس اگر نیت کرده که به نماز صحیح بدهد می دهد و اگر نیت کرده به مطلق نماز بدهد پس میدهد. 

4. نمازی که مرد و زن در یک عرض قرار دارند :

در هنگامی که یک مرد و زنی در توازن یکدیگر نماز بگذارند ما میدانیم که نماز زن باطل است اما در خصوص نماز زن اگر قائل به صحیح باشیم پس در خصوص نهی وارده میتوانیم بگوییم که نماز مرد صحیح است و اگر قائل به اعم باشیم از عمومیت نهی میتوانیم بگوییم که نماز مرد نیز باطل میباشد . 

رد : این موضوع انصراف دارد بر صحیح . البته که نمیتوان اینرا از این مبحث فهمید و دوگانه ای ندارد . 

 در کتاب منتفی الاصول اشکالی به ثمره چهارم آیت الله سبحانی وارد شده است ، شرح این اشکال به این نحو است :

از آن جهت که در مبحث صحیح و اعم ما در مقام استنباط هستیم و هنوز این مبحث ثبوت نیافته پس به همین دلیل نمیتوان ثمره مذکور را پذیرفت چرا که این در مقام تطبیق حکم بر موضوع است و تطبیق نیز زمانی اتفاق می افتد که حکم تثبیت شده باشد نه اینکه در مقام استنباط و اثبات باشد . 

و اما پاسخی که ذکر شده است :

1)لازم نیست حتما ثمره مبحث ، یک ثمره اصولی باشد . در مسئله ثمرات ما به اصالت ثمره دهی عملی کار داریم ولو اینکه ثمره مذکور ، فقهی باشد . 

2) البته میتوان از نظر اصولی هم به این ثمره نگاه کرد . چرا که موجب میشود که انسان به تعیین یا تخییر در این مسئله برسد . 

در مسئله نماز خواندن با لباسی که معلوم نیست نجس باشد یا پاک هم بحثی وجود دارد و آن اینکه :

خب در موضوع اینکه دخول در نماز با این لباس درست است . در این مسئله ما تابع این هستیم که آیا این پاکی لباس شرط است یا خیر که پس از آن میتوان به سبب صحیح یا اعم بودن به نتیجه مذکور رسید . 

دیگر مسئله اینکخ در صورت نماز خواندن با این لباس ، باید اعاده کند یا نه . 

در این موضوع هم قائل شدن به هریک از اینها اثر دارد . 

نتیجه گیری...

بنابر اقوال مطروحه و آنچه که در کتاب مرحوم مظفر بیان گردیده ، به طور کلی نمیتوان بی ثمره بودن این مبحث را ادعا کرد و این بر هیچکسی پوشیده نیست لکن ممکن است که در بخشی از اقوال در خصوص ثمرات ان بحث وجود داشته باشد . 

 

منابع ...

1-المبسوط آیت الله سبحانی

2- المحصول آیت الله سبحانی 

3- رسائل احمدیه 

4- منتفی الاصول 

5- مصباح الاصول 

6- محاضرات شیخ انصاری 

«در پایان از زحمات استاد عزیز در طول سال تشکر میکنیم .»

التماس دعا